Του Σήφη Φανουράκη
Η πολιτική και η σχέση της με την πόλη έχει καθοριστικό χαραχτήρα στην «κατασκευή» της και στην αρχιτεκτονική της φυσιογνωμία. Στο ερώτημα δε, ποιός τελικά επιλέγει την εικόνα της, η απάντηση είναι αυτονόητη :
– Η ίδια η πόλη αλλά πάντα μέσα από τους πολιτικούς της θεσμούς, δεδομένου ότι αποτελούν αντανάκλαση των υλικών και πνευματικών «δυνάμεών» της.
Προφανώς η πολιτική συνιστά την επιλογή η οποία σαφώς δεν είναι ουδέτερη, δεδομένου ότι η μορφή μιας πόλης εμπεριέχει τα σημάδια της συλλογικής θέλησης των κατοίκων και των πολιτικών επιλογών των θεσμών της.
Με αυτή την έννοια, η πολιτική υπήρξε ανέκαθεν ένας σημαντικός πρωταγωνιστής στην ιδρυτική στιγμή μιας πόλης. Σε όλους δε τους μετασχηματισμούς της συμμετείχαν και συμμετέχουν πολλές οικονομικές, πολιτικές ή άλλες δυνάμεις.
Αναλύοντας την πόλη του Ηρακλείου, διακρίνουμε τις επιδράσεις αυτών των δυνάμεων, κύρια οικονομικών, και μπορούμε να παρακολουθήσουμε κάποιες δράσεις τους όπως :
-Την ιδιοποίηση περιοχών, την κατάτμησή τους σε οικόπεδα, αλλά και την συνένωσή τους σε μεγάλα οικοδομικά τετράγωνα.
Όλοι αυτοί οι μετασχηματισμοί ερμηνεύονται από το σχέδιο πόλης το οποίο αποτελεί, μια συγκεκριμένη μορφή δράσης αυτών των δυνάμεων που προηγούνται πριν από το μετασχηματισμό της και στον οποίο αναζητείται, η «αρμονική ισορροπία» ανάμεσα στο Γενικό Συμφέρον και το Μερικό Συμφέρον.
Είναι γνωστό ότι η πόλη κατά το μετασχηματισμό της μετατράπηκε από έργο συλλογικό, σε εμπόρευμα. Η ποσοτικοποίηση του αστικού χώρου οδήγησε σε μια επικράτηση της ανταλλακτικής αξίας σε βάρος της αξίας χρήσης του.
Έτσι η πόλη μετατράπηκε σε τόπο κατανάλωσης αλλά και πεδίο κατανάλωσης του τόπου. Τα εμπορικά κέντρα και γενικά οι εμπορευματοποιημένες περιοχές δημιούργησαν τις «καταναλωτικές κουλτούρες» και τους χώρους «ειρήνευσης μέσω ενός καφέ», προωθώντας την ιδεολογία της υπεράσπισης «των αστικών ονείρων και αξιών της ιδιοκτησίας».
Σαφώς και δημιουργείται έτσι ένας κόσμος και ένας τόπος, όπου πρυτανεύει η ηθική της ιδιοκτησίας και του καταναλωτισμού καθώς και η πολιτική αποστροφή από συλλογικές μορφές δράσης.
Η ιδέα του δημόσιου χώρου, ως «δημόσια σφαίρα» και πεδίο πολιτικής συζήτησης και συμμετοχής έχει χειραγωγηθεί από τις πολιτικές επιλογές των οικονομικών δυνάμεων.
Το διαμορφωμένο αστικό περιβάλλον συνολικά δεν ενθαρρύνει καν την πολιτική συμμετοχή και παθητικοποιείται η σκέψη και η πολιτική δράση. Πολλές υγιείς κοινωνικές δυνάμεις έχουν «εγκλωβιστεί» από τις οικονομικές δυνάμεις σε ένα σύστημα «συσσώρευσης οικονομικών δραστηριοτήτων.
Σε κάθε πόλη υπάρχουν ζωντανές και συγκεκριμένες προσωπικότητες. Κάθε πόλη έχει τη δική της ψυχή φτιαγμένη από παλιές παραδόσεις και μύθους, από ζωντανά συναισθήματα και από προσδοκίες. ‘Όμως, οι μετασχηματισμοί της ερμηνεύονται μόνο από τις δράσεις των ομάδων που την χειραγωγούν οικονομικά και πολιτικά.
Από την άλλη, ιστορικά ο θεσμός που ενώνει τους πολίτες με την πόλη τους είναι κύρια πολιτικός και διοικητικός και όχι αναγκαστικά η κατοικία, ενώ τα προβλήματα που απασχολούν τους πολίτες είναι, προβλήματα πολιτικής του χώρου που βιώνουν καθημερινά.
Για παράδειγμα στο Ηράκλειο, εκτός των άλλων, συσσωρεύονται οι επιλογές διαφορετικών δράσεων και επιλογών οι οποίες υποθηκεύουν την συλλογική θέληση και με τις πολιτικές τους καθορίζουν την πολιτιστική της κουλτούρα και την πολιτική της ιστορία.
Οι σημερινοί πολιτικοί θεσμοί αυτής της πόλης, όπως άλλωστε και οι χθεσινοί, εκτός των άλλων, επιχειρούν να γράψουν την ιστορία της από την θέση του «νικητή». Αποφασίζουν να σβήσουν τα ονόματα και τις μνήμες τους, σχεδόν μισού αιώνα, με προφανή στόχο την πλαστογράφηση της ιστορικής ταυτότητας τόπων και περιοχών. Ταυτόχρονα προσπαθούν να «επιβάλουν» αλλαγή ονομάτων, επινοώντας «απόδοση τιμής» σε πολιτικά πρόσωπα που δεν έχουν καμία ακριβώς σχέση με την πόλη του Ηρακλείου.
Για παράδειγμα θυμόμαστε όλοι μας ότι, ο Δήμο μας δια των πολιτικών του θεσμών (επιτροπή ονοματοδοσίας και 4ο διαμέρισμα), προσπάθησε να μετονομάσει τμήμα της Λεωφόρου Κνωσού, σε Λεωφόρο Κ. Μητσοτάκη.
Ουσιαστικά οι δημοτικοί πολιτικοί θεσμοί προσπάθησαν να αποκόψουν μια ιστορική συνέχεια της διαδρομής της πόλης προς το ανάκτορο της Κνωσού, «με την ιδεολογική επιβολή» ενός συγκεκριμένου πολιτικού κόμματος, χρησιμοποιώντας την προσωρινή αριθμητική τους υπεροχή στα πολιτικά όργανα του Δήμου. Προσπάθησαν να «γράψουν την ιστορία ως νικητές πλέον», αγνοώντας ότι η ίδια η πόλη είναι η συλλογική μνήμη των κατοίκων της και ότι αυτή η μνήμη είναι συνδεδεμένη με τα γεγονότα και τους τόπους της.
Άλλωστε οι τόποι της συλλογικής μνήμης καθώς και τα γεγονότα χαράζονται στη μνήμη των κατοίκων σε αλλεπάλληλα στρώματα και πολλές φορές γίνονται «μεγάλες ιδέες» που διατρέχουν την ιστορία μιας πόλης και ταυτόχρονα την διαμορφώνουν μέσα από την δράση του κοινωνικού συνόλου.
Αλήθεια, οι εμπνευστές αυτής της προσπάθειας θεώρησαν ότι το «νέο όνομα» θα αποτελούσε για το Ηράκλειο κάποια «μεγάλη ιδέα» ;
Βέβαια είναι προφανές ότι με τέτοιες δράσεις, το «δικαίωμα» στην πόλη περνά πλέον στα χέρια οικονομικών ομάδων και «πολιτικών συμφερόντων», που την αναμορφώνουν σύμφωνα με τις επιθυμίες τους, παραχαράζοντας πλέον και την ιστορία της.
Η προσπάθεια πάντως της παραχάραξης έγινε. Μένει να δούμε γιατί υπήρξε μια ιδιόμορφη «σιωπή των αμνών». Οι δημοτικοί σύμβουλοι τελικά ανέλαβαν τις ευθύνες τους απέναντι στη συλλογικότητα και την ιστορική μνήμη της πόλης ;
*Ο Σήφης Φανουράκης είναι αρχιτέκτονας μηχανικός
